هر رکعت نماز مجموعه‌ای از اعمال، اذکار و نمادهایی است که وقتی به‌درستی در کنار هم قرار می‌گیرد، رشد معنوی را تسهیل و تسریع می‌کند. مسلمانان دربارهٔ تعداد رکعات اتفاق نظر دارند و آن را در نماز صبح دو بار، در نمازهای ظهر و عصر و عشاء چهار بار و در نماز مغرب، سه بار تکرار می‌کنند.
با کامل شدن رکعت دوم و رکعت پایانی هر نماز، تشهد خوانده می‌شود. برای انجام این واجب، نمازگزار با حالت نشسته به یگانگی خدا شهادت می‌دهد و با گواهی به حقانیت فرستادهٔ خدا و درود بر او و خاندانش، قدرشناسی خود را نسبت به پیشوایانی که واسطهٔ این دستاورد معنوی بوده‌اند ابراز می‌دارد.
ارزشمندترین ثمره‌ٔ بندگی خدا درک عمیق یگانگی تکیه‌گاه هستی[1] است و هر قدر این حقیقت بهتر شناخته شود، شهادت دادن به آن واقعی‌تر خواهد بود. بر همین اساس قرآن این گواهی مهم را اقدامی عدالت‌طلبانه معرفی می‌کند که تنها خدا و فرشتگان و افراد خاصی که اهل دانش‌اند از عهدهٔ انجامش بر می‌آیند[2].
نمازگزار واقعی با معرفتی که از تلاوت آیات الهی و راز و نیاز با خدا به‌دست می‌آورد، ایمان خود را تازه‌تر[3] و حقیقت توحید را برای جان و دلش[4] مشهودتر می‌سازد. این مقصد عالی جز از مسیر همراهی با شاهدان[5] آن حقیقت نمی‌گذرد و راز ضرورت صلوات بر پیامبر خدا و خاندانش در همین نکته نهفته است.
خدا و فرشتگانی که به توحید گواهی می‌دهند[6]، بر محمد به‌عنوان گواه بر گواهان حقائق هستی[7] درود می‌فرستند و مؤمنان را نیز تشویق می‌کنند بر او درود و سلام گویند[8]. چرا که دریافت نور و رحمت الهی در گرو دل دادن و توجه به شاهدانی است که واسطهٔ فیض و هدایت خدا[9] و تنها مرجع مطمئن در این مسیرند.
البته درود خدا منحصر به شخص خاصی نیست و آن رحمت و سلام مطلق[10]، بر همهٔ بندگانش درود می‌فرستد[11] تا آنان را به نور برساند. او همگان را به بهشتی دعوت می‌کند که نامش سرای سلام[12] و آنچه در آن شنیده می‌شود، فقط سلام است[13] و از میهمانانش با سلام استقبال[14] و با سلامی مهربانانه[15] پذیرایی خواهد شد[16].
نمازی که آغازش با تکبیر بود، با سلام پایان می‌پذیرد تا مقصد این سفر معنوی، صلح و آرامش و رحمت باشد. بدین منظور پس از ستایش خدایی که همهٔ تحیات از جانب اوست[17] و سلام بر پیامبری که دریافت‌کننده و انتقال‌دهندهٔ برترین مهربانی‌هاست، به خودمان و به بندگان شایستهٔ خدا[18] سلام می‌کنیم.
سلام گفتن به خود و اطرافیان[19]، توصیهٔ قرآن و نماد و تلاشی است برای بهره‌مند شدن از لطف خدایی که سلام و رحمت است. لذا در آخرین جملهٔ نماز، سلام و رحمت و برکات بی‌پایان او را برای همگان آرزو می‌کنیم. این تحیت، افراد یا فرشتگان سمت راست و چپ نمازگزار و همهٔ کسانی که با او در ارتباطند را در بر می‌گیرد.
بعدی: ادامه دارد (این کتاب در حال تکمیل است)
قبلی: همراه با سجدهٔ کائنات
کتابخانه اسلامی: آشنایی با اسلام
[1] . محمد: ۱۹
فَاعْلَمْ أَنَّهُ لَا إِلَٰهَ إِلَّا اللَّهُ
پس بدان که هیچ معبودی جز خدا نیست.
[2] . آل عمران: ۱۸
شَهِدَ اللَّهُ أَنَّهُ لَا إِلَٰهَ إِلَّا هُوَ وَالْمَلَائِكَةُ وَأُولُو الْعِلْمِ قَائِمًا بِالْقِسْطِ لَا إِلَٰهَ إِلَّا هُوَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ
خدا در حالی که به نظامی عادلانه برخاسته گواه است که قطعاً معبودی جز او نیست و فرشتگان و اهل دانش نیز؛ هیچ معبودی جز آن عزّتمند فرزانه نیست.
[3] . الأنفال: ۲
إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ الَّذِينَ إِذَا ذُكِرَ اللَّهُ وَجِلَتْ قُلُوبُهُمْ وَإِذَا تُلِيَتْ عَلَيْهِمْ آيَاتُهُ زَادَتْهُمْ إِيمَانًا وَعَلَىٰ رَبِّهِمْ يَتَوَكَّلُونَ
مؤمنان تنها کسانی‌اند که چون خدا یاد شود دل‌هاشان بترسد، و چون آیات او بر آنان تلاوت شود بر ایمانشان بیفزاید، و بر خداوندگارشان اعتماد و تکیه می‌کنند.
[4] . الرعد: ۲۸
الَّذِينَ آمَنُوا وَتَطْمَئِنُّ قُلُوبُهُم بِذِكْرِ اللَّهِ أَلَا بِذِكْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ
همان کسانی که ایمان آورده‌اند و دل‌هاشان به یاد خدا آرام می‌گیرد. هان که با یاد خدا دل‌ها آرامش می‌یابد.
[5] . آل عمران: ۵۳
رَبَّنَا آمَنَّا بِمَا أَنزَلْتَ وَاتَّبَعْنَا الرَّسُولَ فَاكْتُبْنَا مَعَ الشَّاهِدِينَ
ای خداوندگار ما، به آنچه فرو فرستادی ایمان آوردیم و از فرستاده پیروی کردیم؛ پس ما را همراه گواهان مقرر فرما.»
[6] . آل عمران: ۱۸
شَهِدَ اللَّهُ أَنَّهُ لَا إِلَٰهَ إِلَّا هُوَ وَالْمَلَائِكَةُ وَأُولُو الْعِلْمِ قَائِمًا بِالْقِسْطِ لَا إِلَٰهَ إِلَّا هُوَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ
خدا در حالی که به نظامی عادلانه برخاسته گواه است که قطعاً معبودی جز او نیست و فرشتگان و اهل دانش نیز؛ هیچ معبودی جز آن عزّتمند فرزانه نیست..
[7] . النساء: ۴۱
فَكَيْفَ إِذَا جِئْنَا مِن كُلِّ أُمَّةٍ بِشَهِيدٍ وَجِئْنَا بِكَ عَلَىٰ هَٰؤُلَاءِ شَهِيدًا
پس چگونه خواهد بود وقتی که از هر امتی گواهی بیاوریم و تو را به‌عنوان گواه بر آنان حاضر کنیم؟
[8] . الأحزاب: ۵۶
إِنَّ اللَّهَ وَمَلَائِكَتَهُ يُصَلُّونَ عَلَى النَّبِيِّ يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَيْهِ وَسَلِّمُوا تَسْلِيمًا
به‌راستی خدا و فرشتگانش بر پیامبر درود می‌فرستند. ای کسانی که ایمان آورده‌اید، بر او درود فرستید و سلامی از سر تسلیم گویید.
[9] . السجدة: ۲۴
وَجَعَلْنَا مِنْهُمْ أَئِمَّةً يَهْدُونَ بِأَمْرِنَا لَمَّا صَبَرُوا وَكَانُوا بِآيَاتِنَا يُوقِنُونَ
و چون شکیبایی کردند و به آیات ما یقین داشتند، برخی از آنان را پیشوایانی قرار دادیم که به فرمان ما هدایت کنند.
[10] . حشر: ۲۳
هُوَ اللَّهُ الَّذِي لَا إِلَٰهَ إِلَّا هُوَ الْمَلِكُ الْقُدُّوسُ السَّلَامُ الْمُؤْمِنُ الْمُهَيْمِنُ الْعَزِيزُ الْجَبَّارُ الْمُتَكَبِّرُ سُبْحَانَ اللَّهِ عَمَّا يُشْرِكُونَ
اوست خدایی که جز او معبودی نیست، همان فرمانروای پاک سلام مؤمن مسلط عزتمند جبّار متکبّر. پاک و منزه است خدا از آنچه شریک قرار می‌دهند.
[11] . الأحزاب: ۴۳
هُوَ الَّذِي يُصَلِّي عَلَيْكُمْ وَمَلَائِكَتُهُ لِيُخْرِجَكُم مِّنَ الظُّلُمَاتِ إِلَى النُّورِ وَكَانَ بِالْمُؤْمِنِينَ رَحِيمًا
اوست کسی که همراه با فرشتگانش بر شما درود می‌فرستد تا شما را از تاریکی‌ها به‌سوی روشنایی برآورد، و نسبت به مؤمنان مهربان است.
[12] . یونس: ۲۵
وَاللَّهُ يَدْعُو إِلَىٰ دَارِ السَّلَامِ وَيَهْدِي مَن يَشَاءُ إِلَىٰ صِرَاطٍ مُّسْتَقِيمٍ
و خدا به سرای سلام فرا می‌خواند، و هر که را بخواهد به راه راست و استوار راهبری می‌کند.
[13] . مریم: ۶۲
لَّا يَسْمَعُونَ فِيهَا لَغْوًا إِلَّا سَلَامًا وَلَهُمْ رِزْقُهُمْ فِيهَا بُكْرَةً وَعَشِيًّا
در آنجا سخن بیهوده‌ای نمی‌شنوند، و جز سلام نمی‌شنوند. و در آن صبح و شام روزی خود را خواهند داشت.
[14] . النحل: ۳۲
الَّذِينَ تَتَوَفَّاهُمُ الْمَلَائِكَةُ طَيِّبِينَ يَقُولُونَ سَلَامٌ عَلَيْكُمُ ادْخُلُوا الْجَنَّةَ بِمَا كُنتُمْ تَعْمَلُونَ
همان کسانی که فرشتگان جانشان را در حالی که پاکند می‌ستانند و می‌گویند: «درود بر شما باد، به‌خاطر آنچه انجام می‌دادید به بهشت درآیید.»
[15] . یس: ۵۸
سَلَامٌ قَوْلًا مِّن رَّبٍّ رَّحِيمٍ
سلام، به‌عنوان سخنی از جانب خداوندگاری مهربان.
[16] . الفرقان: ۷۵
أُولَٰئِكَ يُجْزَوْنَ الْغُرْفَةَ بِمَا صَبَرُوا وَيُلَقَّوْنَ فِيهَا تَحِيَّةً وَسَلَامًا
ایشانند که به پاس آنکه صبر کردند، به آنها غرفه پاداش داده خواهد شد و در آنجا با سلام و درود مواجه می‌شوند.
[17] . النور: ۶۱
فَسَلِّمُوا عَلَىٰ أَنفُسِكُمْ تَحِيَّةً مِّنْ عِندِ اللَّهِ مُبَارَكَةً طَيِّبَةً
پس به‌عنوان تحیتی مبارک و پاکیزه از نزد خدا بر خود سلام کنید.
[18] . النمل: ۵۹
قُلِ الْحَمْدُ لِلَّهِ وَسَلَامٌ عَلَىٰ عِبَادِهِ الَّذِينَ اصْطَفَىٰ
بگو: «سپاس و ستایش از آنِ خداست، و درود بر آن بندگانش که برگزیده است.»
[19] . النور: ۶۱
فَإِذَا دَخَلْتُم بُيُوتًا فَسَلِّمُوا عَلَىٰ أَنفُسِكُمْ
پس چون به خانه‌هایی وارد شدید به خودتان سلام کنید.