بنا داریم به لطف الهی طی سلسله مقالاتی تحت عنوان «نماز» به معرفی ابعاد مختلف این فریضه الهی بپردازیم. از این رو اولین بخش آن را تقدیم نگاه‌تان می‌کنیم.
اهمیت و فایدهٔ نماز
خدای مهربان ما را برای هدفی بزرگ‌تر و مهم‌تر از جهان مادی آفریده و راه رسیدن به بالاترین درجات معنوی را برایمان هموار ساخته است. البته شرط موفقیت در دست‌یابی به این مقصد ارزشمند، پایداری در مسیر انسانیت و خودداری از انحراف به سوی بدی‌ها و آلودگی‌هاست.
یکی از بهترین و مؤثرترین روش‌هایی که ما را در مسیر خوبی‌ها نگه می‌دارد و از لغزیدن به پرتگاه‌های خطرناک حفظ می‌کند، راز و نیاز و نیایش با خداست. دلی که همواره به یاد آفرینندهٔ زیبایی‌ها باشد، پاک می‌ماند و در دام زشتی‌ها نمی‌افتد. چرا که سر و کار داشتن با روشنایی و ارزش‌های متعالی، دل را جلا می‌دهد و سرشار از امید و آرامش می‌سازد.
همهٔ پیامبران و رهبرانی که مأموریت داشتند ما را به خوبی‌ها دعوت کنند و راه رسیدن به هدف زندگی را نشانمان دهند، نخستین و مهم‌ترین توصیهٔ معنوی خود را به نماز اختصاص می‌دادند و با این روش، یاد و نام خدا را در دل پیروانشان زنده نگه می‌داشتند.
در شریعت آخرین پیامبر خدا نیز نماز از جایگاه والایی برخوردار است و بیش از هر دستورالعملی دربارهٔ آن سفارش می‌شود. قرآن نماز را وظیفه‌ای زمان‌بندی شده[1] می‌داند که یاد خدا را زنده[2] و انسان را از زشتی‌ها دور می‌کند[3] و بدی‌های گذشتهٔ آدمی را از بین می‌برد[4].
خدایی که انسان را آفریده است و بیش از هر کسی او را می‌شناسد، در کتابش هشدار می‌دهد مراقب ویژگی‌های منفی و خودخواهی‌ها و بی‌صبری‌هایی[5] باشیم که می‌تواند ما را در شرایطی رنج‌آور و آسیب‌زا قرار دهد و نخستین راه حلی که برای پیشگیری از این گرفتاری‌ها ذکر می‌کند، نماز خواندن[6] است.
البته هر وسیله‌ای که به‌درستی از آن استفاده نشود، نتیجهٔ مطلوبی ندارد؛ لذا قرآن نه‌تنها نمازی را که با شرایطی چون حضور قلب، اخلاص و رعایت حقوق دیگران همراه نباشد ثمربخش نمی‌داند[7]، بلکه چنین نمازگزارانی را به‌شدت سرزنش می‌کند[8]. اما تأثیر نماز واقعی را در موفقیت، تضمینی و فراتر از هر روش دیگر[9] می‌داند.
[1] النساء: ۱۰۳
إِنَّ الصَّلَاةَ كَانَتْ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ كِتَابًا مَّوْقُوتًا
به‌راستی نماز به‌صورت زمان‌بندی‌شده بر مؤمنان مقرر شده است.
[2] طه: ۱۴
إِنَّنِي أَنَا اللَّهُ لَا إِلَٰهَ إِلَّا أَنَا فَاعْبُدْنِي وَأَقِمِ الصَّلَاةَ لِذِكْرِي
منم، من، خدایی که جز من معبودی نیست؛ پس مرا پرستش کن و نماز را برای اینکه به یاد من باشی برپا دار.
[3] العنکبوت: ۴۵
وَأَقِمِ الصَّلَاةَ إِنَّ الصَّلَاةَ تَنْهَىٰ عَنِ الْفَحْشَاءِ وَالْمُنكَرِ وَلَذِكْرُ اللَّهِ أَكْبَرُ وَاللَّهُ يَعْلَمُ مَا تَصْنَعُونَ
و نماز را برپا دار، که نماز از کار زشت و ناپسند باز می‌دارد، و قطعاً یاد خدا بالاتر است، و خدا می‌داند چه می‌کنید.
[4] هود: ۱۱۴
وَأَقِمِ الصَّلَاةَ طَرَفَيِ النَّهَارِ وَزُلَفًا مِّنَ اللَّيْلِ إِنَّ الْحَسَنَاتِ يُذْهِبْنَ السَّيِّئَاتِ ذَٰلِكَ ذِكْرَىٰ لِلذَّاكِرِينَ
و در دو طرف روز و نخستین ساعات شب نماز را برپا دار، زیرا خوبی‌ها بدی‌ها را از میان می‌برد. این پندی است برای پندگیرندگان.
[5] لمعارج: ۱۹ تا ۲۱
إِنَّ الْإِنسَانَ خُلِقَ هَلُوعًا * إِذَا مَسَّهُ الشَّرُّ جَزُوعًا * وَإِذَا مَسَّهُ الْخَيْرُ مَنُوعًا
به راستی که انسان سخت آزمند خلق شده است. هر گاه به بدی برسد به‌شدت بی‌تابی می‌کند و چون خیری به او برسد از دیگران به‌شدت نسبت به دیگران بخل می‌ورزد.
[6] المعارج: ۲۲ و ۲۳
إِلَّا الْمُصَلِّينَ * الَّذِينَ هُمْ عَلَىٰ صَلَاتِهِمْ دَائِمُونَ
مگر نمازگزارانی که همواره در بر نماز خود مداومت دارند.
[7] النساء: ۴۳
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تَقْرَبُوا الصَّلَاةَ وَأَنتُمْ سُكَارَىٰ حَتَّىٰ تَعْلَمُوا مَا تَقُولُونَ
ای کسانی که ایمان آورده‌اید، در حال مستی به نماز نزدیک نشوید تا بدانید چه می‌گویید.
[8] الماعون: ۴ تا ۷
فَوَيْلٌ لِّلْمُصَلِّينَ * الَّذِينَ هُمْ عَن صَلَاتِهِمْ سَاهُونَ * الَّذِينَ هُمْ يُرَاءُونَ * وَيَمْنَعُونَ الْمَاعُونَ
پس وای بر نمازگزارانی که نسبت به نمازشان سهل‌انگارند؛ آنان که ریا می‌کنند و وسائل مورد نیاز دیگران را در اختیارشان نمی‌گذارند.
[9] المؤمنون: ۱ و ۲
قَدْ أَفْلَحَ الْمُؤْمِنُونَ * الَّذِينَ هُمْ فِي صَلَاتِهِمْ خَاشِعُونَ
قطعاً مؤمنان رستگار شده‌اند، همانان که در نمازشان افتاده‌حال‌اند.